Nazwa zespołu pochodzi od pobliskiej wioski Al-Karnak, dziś części Luksoru. Nie odwiedzić Karnaku, będąc w Egipcie, to tak jak w Rzymie nie zobaczyć papieża. Kompleks świątyń po prostu musi obejrzeć każdy, choćby nawet nie interesował się architekturą i starożytnością.
Świątynie w Karnaku leżą 2,5 km na północ od centrum Luksoru.
Okręg kultowy Amona i świątyń towarzyszących obejmuje ponad 100 ha. Nie wszystkie części są dostępne, w niektórych trwają prace wykopaliskowe i konserwatorskie.
Do Karnaku z centrum Luksoru można dotrzeć w dwojaki sposób: Corniche (szari‘ al-Bahr), która na północy odbija od rzeki i skręca ku świątyni, lub szari‘ al-Karnak, biegnącą mniej więcej szlakiem alei sfinksów.
Ta druga prowadzi obok wysokiej bramy Ptolemeusza VIII Euergetesa II i muru obwodowego świątyni. Spacer lub przejażdżka na rowerze nikogo zbytnio nic zmęczy, niektórzy jednak wolą zachować siły na zwiedzanie.
Historia
Ogromny kompleks budowli powstawał przez wiele lat. Tu znajdowało się staroegipskie Ipet-isut -miejsce wybrane, święte świętych, centrum kultowe Triady Tebańskiej: Amona, Mut i Chonsu. Okręg funkcjonował przez przeszło 1300 lat, a każdy panujący chciał pozostawić w nim swój ślad. Dzieje zespołu sięgają początków XII dynastii (XX w. p.n.e.), gdy król Amenemhat wzniósł pierwsze świątynie na terenie Wielkiego Dziedzińca. Zachowała się zrekonstruowana tzw. Biała Kaplica Senusereta I (Sezostrisa) z XII dynastii. Największymi budowniczymi byli faraonowie XVIII-XX dynastii (1567— 1085 p.n.e.), a okręg rozbudowywano do początków naszej ery. Do najważniejszych budowli należą: Wielki Pylon (IV w. p.n.e.; XXX dynastia), Wielki Dziedziniec (X-VIII w. p.n.e.; XXII dynastia), świątynia Ramzesa III (XII w. p.n.e.), Wielki Hypostyl (XIV-XI w. p.n.e.), granitowe sanktuarium Filipa Arridajosa (IV w. p.n.e.), Sala Jubileuszowa Thotmesa III (XV w. p.n.e.), święte jezioro, pylony (9), okręg Mut (XV w. p.n.e.), okręg Chonsu, zrekonstruowany kiosk Sezostrisa (Senusereta) I (XX w. p.n.e.) oraz zrekonstruowana kaplica Hatszepsut (XVIII dynastia). Sanktuarium łączyła aleja sfinksów z Haremem Południowym w Luksorze. Chrześcijanie, obejmując w posiadanie nieco zrujnowane świątynie, adaptowali je na potrzeby własnego kultu, skuwając imiona bogów i ich wyobrażenia. Odbudowę obiektu rozpoczęli Francuzi Legrain, Pillet i Chcvricr. Do dnia dzisiejszego trwają nieprzerwanie prace restauratorskie francusko-egipskiej ekipy konserwatorów.
Gdy Karnak w czasach Nowego Państwa przekształcił się z centrum kultowego w potężne miasto świątyń, składające się z licznych przybytków, dróg procesyjnych ze stacjami-sanktuariami, pałaców, założeń administracyjnych i magazynów, spotkały się tu i scaliły w jeden system teologiczny (z Amonem na czele) najważniejsze nurty intelektualne państwa. Amon nie wyparł innych bóstw, przejął jedynie ich charakter i stał się bogiem-stwórcą, panem nieba i Słońca, wszechobecnym, zawsze aktywnym ojcem królów i królem bogów, gwarantem wieczystego porządku świata. Świątynia w Karnaku była centrum posiadłości Amona, w skład których wchodziły królewskie świątynie grobowe na zachodnim brzegu i Harem Południowy w Luksorze.
Do odprawiania licznych obrzędów niezbędna była cała armia kapłanów i kapłanek. Do tego dochodzili liczni urzędnicy administrujący majątkiem, chłopi i rzemieślnicy. Za XIX dynastii w tym swego rodzaju przedsiębiorstwie zatrudnionych było przeszło 86 tys. ludzi, liczba olbrzymia jak na owe (i nie tylko) czasy. Sam Ramzes III przekazał świątyni 240 tys. ha ziemi. Zasobność sanktuarium przyczyniała się do coraz większego wpływu najwyższego kapłana na politykę wewnętrzną, a po pewnym czasie również zewnętrzną. Chociaż król jako główny celebrans sam powinien wykonywać każdą czynność rytualną, nie zawsze mógł ją sprawować osobiście. W rzeczywistości coraz częściej zastępowali go kapłani, którzy w jego imieniu składali ofiary i odprawiali rytuały.
Świątynia Amona
Okręg Amona zajmuje prawie 25 ha, a więc nawet na pobieżne zwiedzanie należy przeznaczyć co najmniej 2 godz., a najlepiej 3-4 godz., choć i to może okazać się za mało.
W ruinach jest niewiele cienia, dlatego dobrze mieć ze sobą nakrycie głowy oraz butelkę wody. W kawiarni przy świętym jeziorze można kupić napoje, ale ich ceny są wysokie.
Orientacja może sprawiać trudności, dlatego zdecydowanie warto mieć ze sobą mapę. Pewnym ułatwieniem jest zorientowanie świątyni według kierunków świata. Główna oś kompleksu biegnie od Niedokończonego Pylonu wejściowego (zachód) na wschód w kierunku sanktuarium i kaplicy na barkę oraz Sali Jubileuszowej Thotmesa III. Do niej prostopadła jest oś boczna (z północy na południe), na której mieszczą się kolejne pylony i w pewnej odległości święty okręg Mut.
Wejście do świątyni
Po kupieniu biletu staje się na wielkim placu przed Niedokończonym Pylonem. Uporządkowano teren między Nilem a świątynią. W okolicy wciąż trwają prace wykopaliskowe.
Do otoczonych murem świątyń wiodą aleje procesyjne: dwie (ze sfinksami z głowami baranów i z głowami ludzkimi) łączą centrum kultowe Amona z okręgiem Mut, jest też aleja do Luksoru (oś północ-południe) oraz święta droga ze sfinksami z głowami baranów wiodąca od głównego pylonu świątyni do przystani nad Nilem (oś zachód-wschód) z czasów Ramzesa II. Prowadzone prace wykopaliskowe odtwarzają aleję procesyjną łączącą Karnak z okręgiem luksorskim.
Uporządkowano teren, którym poruszały się barki z posągami bóstw w czasie święta Opet. Barkę z posągiem Amona ustawiano w kaplicy króla Hakorisa, władcy XXIX dynastii (393-380 r. p.n.e.), po prawej stronie alei sfinksów. Seti II wystawił dwa niewielkie obeliski. Z północnego pozostał piedestał, zaś południowy zachował się w bardzo dobrym stanie. Do pylonu prowadzi droga procesyjna ze sfinksami po obu stronach (ciało lwa z głową barana, symbolem Amona). Każdy sfinks ochrania wizerunek Ramzesa II jako Ozyrysa.
Wielki Pylon (Niedokończony Pylon)
Pierwszy pylon składa się z dwóch masywnych wież z piaskowca po obu stronach głównego wejścia z wielkim portalem. Wzdłuż fasady biegną pionowe wgłębienia na maszty z cedrowego drzewa. Zbudował go Nektanebo I (XXX dynastia), który wzniósł również mur otaczający kompleks. Liczący 113 m długości pylon nie został ukończony i brak mu dekoracji. Północne skrzydło ma jedynie 32 warstwy (21,7 m), podczas gdy południowe o pięć warstw więcej i wysokość 31,6 m. U podstawy obie wieże pylonu liczą 14,5 m grubości.