Dandara (Dendera, Dandarah) leży na zachodnim brzegu Nilu na wprost miasta Kina, ok. 60 km na północ od Luksoru. Zachowała się tu ptolemejsko-rzymska świątynia bogini Hathor. Kontemplacja płaskorzeźb na ścianach sprzyja zadumie nad przemijaniem. W epoce, gdy faraonowie przestali być gwarantami ładu w państwie, Egipcjanie nadali cesarzom z dalekich stron cechy swoich dawnych władców, mając nadzieję, że wypełnią zadanie obrony świata przed Chaosem.
Historia
Dandara, staroegipska Junt Tentore (Ta-ynt-netert, Pani Boskiej Kolumny), a starożytna grecka Tentyris, na lewym brzegu Nilu, to istniejący już w czasach Cheopsa (XXVI w. p.n.e.) ośrodek kultu bogini Hathor i stolica szóstego nomu górnoegipskiego. W okresie ptolemejskim (od 125 r. p.n.e.) wzniesiono tu dla patronki miasta (utożsamianej przez Greków z Afrodytą) nową świątynię. Prace zainicjował Ptolemeusz VIII Euergetes II, kontynuował Ptolemeusz XII Auletes zmarły w 51 r. p.n.e., a wznowiono je za Kleopatry VII. Po jej śmierci w 30 r. p.n.e. roboty ponownie zamarły, podjął je Oktawian August, a ukończył Tyberiusz. W czasie swojej podróży na wschód (1836-1837) pięknem świątyni zachwycił się Juliusz Słowacki. W okręgu zbudowano też świątynię Izydy (okres panowania Oktawiana Augusta), mammisi (czasy Nerona, ok. 60 r.) oraz kaplicę Nowego Roku. W czasach koptyjskich (V w.) w okręgu powstał kościół.
Zwiedzanie
Warto zabrać ze sobą latarkę, aby oświetlić zbyt ciemne miejsca.
Ku świątyni biegnie nowy szeroki chodnik, poprowadzony jak rzymska kolumnowa ulica przez propylon (za północnymi wrotami stało rzymskie nimfeum). Przechodzi się obok rzymskiego mammisi, ruin bazyliki koptyjskiej. Po przejściu przez bramę otwiera się dziedziniec przedświątynny (75 m długości), po prawej za murem znajduje się mammisi Nektanebo i sanatorium.
Świątynia Hathor
Przed świątynią Hathor leżą dekorowane bloki i fragmenty architektoniczne z różnych budowli: m.in. piękne głowy Hathor i relief przedstawiający karła Besa. Świątynia należy do najlepiej zachowanych zabytków starożytności. Pierwotnie kompleks zajmował 40 tys. m2 i otaczał go mur z cegły mułowej. Budynki pochodzą z czasów Ptolemeuszów oraz Oktawiana Augusta i Tyberiusza.
Całą świątynię otacza mur (35 na 59 m i 12,5 m wysokości). Po dobudowaniu pierwszej sali hypostylowej za Tyberiusza budowla osiągnęła wymiary 26,03 na 43 m i 17,2 m wysokości. Została ona ukształtowana na wzór pylonu i lekko zwęża się ku górze. Zdobi ją sześć potężnych kolumn z głowicami hatoryckimi, które podtrzymują ośmiometrowy gzyms z uskrzydlonym dyskiem słonecznym. Ściany kurtynowe między kolumnami fasady wzniesione za Tyberiusza pokrywają reliefy z rzymskimi cesarzami. Po prawej Tyberiusz jako sfinks stoi przed Hathor i Horusem [a], a po lewej widać Tyberiusza i Klaudiusza przed Horusem, Hathor i ich synem Ihy [b].
Sala hypostylowa
Strop sali hypostylowej podtrzymuje 18 kolumn, a każdą wieńczy kapitel z czterema głowami Hathor. Gdy wzrok przyzwyczai się do ciemności, widać słynny sufit astronomiczny, który zachował pierwotne kolory.
Na siedmiu wstęgach reliefów można prześledzić, jak Egipcjanie wyobrażali sobie niebo i ciała niebieskie. Nie jest to mapa, do jakiej przyzwyczaiła współczesnych ludzi astronomia, lecz symboliczne, magiczne przedstawienie firmamentu.
Pierwszy rząd po prawej rozpoczyna się od przedstawienia Oka Re płynącego barką słoneczną [c].
Powyżej umieszczono 14 dni rosnącego księżyca, potem pełni, aby dojść po 14 dniach do nowiu, a każdy etap ma swego boskiego opiekuna.
Na kolejnych rejestrach przedstawiono planety i gwiazdy 12 godzin nocy [d] oraz rzymskie znaki zodiaku.
W ostatnim rzędzie widać boginię nieba Nut [e], która o świcie rodzi Słońce, a połyka je o zmierzchu.
Obok Słońce rodzi się jako boski skarabeusz Chepry [f]. Po drugiej stronie nawy głównej można zobaczyć barkę słoneczną [g] z bogiem Re, adorowaną przez Dusze z Pe i Dep (szakale i sokoły). Dalej znów są znaki zodiaku [d] oraz bogini Nut [e].
Tym razem zachodzące Słońce oświetla boginię Hathor [h].
Sala Pojawień
Tylna ściana pierwszego hypostylu jest fasadą pierwotnej, ptolemejskiej świątyni. Za nią znajduje się druga, mniejsza i niższa sala hypostylowa, zwana Salą Pojawień. Tu posąg bogini pojawiał się przed doroczną pielgrzymką do świątyni Horusa w Edfu. Na ścianach mimo sztucznego oświetlenia ledwo widać reliefy (potrzebna latarka) z królem podczas fundacji i budowy świątyni [i]. Po drugiej stronie władca składa dary [j ]. Po prawej stronie znajduje się skarbiec [k], a zaraz za nim tzw. Sala Nilu tu, skąd drzwi prowadziły na zewnątrz do świętej studni z wodą do puryfikacji.
W następnej salce [m] umieszczono wejście do klatki schodowej na dach świątyni. Po drugiej stronie hypostylu była pracownia [n], gdzie przygotowano święte oleje i pachnidła. Kolejna sala pełniła funkcję magazynu strojów [nl], dalej zaś [o] była sala ze spisem świąt w sanktuarium (na wewnętrznej stronie odrzwi).