Odkrycie grobu Tutanchamona
Howard Carter nie był archeologiem z wykształcenia, gdy podejmował się prac dla lorda Carnarvona. George Edward Stanhope Molyneux Herbert, piąty lord Carnarvon, automobilista, ekscentryk i archeolog amator, został zmuszony przez lekarzy do wyjazdu do Egiptu. Aby zabić nudę, postanowił poszukać jakichś zabytków i tak w 1907 r. przystąpiono do prac poszukiwawczych. Carter miał przeczucie, że Dolina Królów, uznana przez Theodore Davisa za teren przebadany, kryje jeszcze wiele tajemnic. Mijały lata, podczas których Carter bezskutecznie przeszukiwał jej nietknięte fragmenty. Pod koniec sezonu 1921-1922 Carnarvon podjął decyzję o zakończeniu prac, lecz Carter ubłagał swego sponsora o ostatni sezon. 1 listopada wznowiono poszukiwania. Niespodziewanie odnaleziono stopień schodów, potem odsłonięto otynkowaną ścianę z niewyraźnymi pieczęciami. Dwa tygodnie później Carnarvon z córką, lady Evelyn Herbert, przybył do Luksoru.
Przystąpiono do otwarcia grobu. Dolne pieczęcie mówiły, że to grób Tutanchamona, ale inne informowały o powtórnym zamknięciu grobowca po włamaniu. Co pozostało w środku? Gdy usunięto blokadę i odsłonięto korytarz, przed archeologami ukazały się drugie drzwi. Carter wybił otwór i wsunął weń świecę, a po chwili dostrzegł lśnienie złota. Wraz z lordem i lady Evelyn weszli do westybulu i ujrzeli zabytki. Na drugi dzień, po zamontowaniu elektrycznego oświetlenia, rozpoczęto prace archeologiczne z prawdziwego zdarzenia. Carter postanowił dokumentować każdy znaleziony przedmiot nie tylko po wyniesieniu, ale także in situ. Zabytki opatrzono numerami, z którymi je sfotografowano. Czy cała trójka w nocy otworzyła potajemnie trzecie pomieszczenie – komorę grobową? Nie wiadomo. Po oficjalnym otwarciu badacze natknęli się na złocone kaplice. Aby je zdemontować, trzeba było włożyć w to wiele wysiłku. Ekipa się powiększała.
Z Metropolitan Museum przybyli fachowcy do pomocy przy oczyszczaniu grobu ze znalezisk, konserwacji i dokumentacji. Zajęło to Carterowi i jego ekipie niemal 10 lat. Carter nie pozwolił na szybkie opróżnienie grobowca mimo nacisku wielu osób, m.in. Carnarvona i jego znajomych oraz władz Egiptu. Królowie i królowe, prezydenci i premierzy uważali, że obowiązkiem badacza jest oprowadzić ich po znalezisku. Dziennikarze bez wahania wypisywali o odkryciu niestworzone bzdury. Gdy Carnarvon, aby podreperować swój nadszarpnięty budżet, odsprzedał prawa do opisu „Timesowi”, żurnaliści zemścili się, wymyślając słynną klątwę faraona.
Nieoczekiwana śmierć Carnarvona okazała się katastrofą. Carter, spokojnie prowadzący prace, podczas gdy lord użerał się z oficjelami i prasą, został wypchnięty w światła reflektorów. To było ponad siły człowieka, który miał wystarczająco dużo kłopotów z konserwacją znalezisk.
Teraz musiał jeszcze walczyć z ludźmi i legendą. Zaczęły się konflikty – ze współpracownikami, z władzami egipskimi. Carterowi zakazano prac w grobowcu, ale jako niezastąpiony w 1925 r. otrzymał nową koncesję. Prace ciągnęły się ponad siedem lat, a badanie i przygotowanie zabytków do pokazania światu zajęły Carterowi resztę życia.
W 1933 r. ukazała się ostatnia część pracy o grobowcu, a do śmierci Carter pracował nad raportem. Zmarł niemal w zapomnieniu 2 marca 1939 r. w Londynie. Jego dom w Tebach Zachodnich przeszedł na własność Metropolitan Museum, które planuje zamienić go na muzeum Cartera.
Grobowiec Tutanchamona (KV62)
Może zwiedzać dziennie 400 turystów (200 osób rano i 200 po południu), Najwyższa Rada Starożytności podjęła bowiem decyzję o ograniczeniu liczby osób. Od 1 grudnia 2007 r. grobowiec jest ponadto zamknięty pomiędzy 12.00 a 13.00. Grobowiec najsłynniejszego króla starożytnego Egiptu nie imponuje ani wielkością, ani bogactwem dekoracji. Wrażenia związane z jego zwiedzaniem nie rekompensują ceny biletu, dlatego wielu turystów ostatnimi czasy nie wchodzi do KV62. Mimo to wciąż kłębią się tu tłumy, przyciągane sfabrykowaną przez dziennikarzy legendą o klątwie faraona, wizją wielkich skarbów oraz łzawą opowieścią o dziecięcym faraonie zamordowanym przez dworaków. Pomimo odkrycia w 1922 r. niemal nietkniętego grobu, niewiele wiadomo o tym władcy. Tutanchamon mógł być synem Smenchkare i jednej z księżniczek (Meritre?), inni wskazują raczej na Amenhotepa III i królową Teje bądź Amenhotepa IV Echantona i jego drugorzędną żonę Kiyi. Przypuszcza się, że przez pierwsze dwa lata rządów pozostawał w Achetaton, później przeniósł dwór lub jego część do Memfis. Mimo to działalność budowlaną koncentrował w okręgu tebańskim. Tutanchamon zmarł prawdopodobnie pod koniec sierpnia i został pochowany na początku listopada. Przeważa pogląd, że w chwili śmierci miał 18-19 lat, choć niektórzy mówią o wieku 23-27 lat. Ostatnia teoria o jego śmierci wiąże się z badaniem tomograficznym mumii, które wykazały poważne uszkodzenie kolana (zainfekowana rana). Być może chłopiec uległ wypadkowi lub został ranny. Zamordowanie Tutanchamona przez jego następców wydaje się nie mieć realnego uzasadnienia. Uszkodzenie czaszki powstało w czasie mumifikacji, odpada zatem teoria o ciosie w głowę. Tutanchamon panował krótko i nie było czasu na wykonanie większego grobowca. Zastanawiające jest nagromadzenie darów grobowych, a niektóre z nich, w tym sarkofag, wyraźnie przeznaczone były dla kogoś innego. Niektóre figurki mają wyraźny kobiecy biust…
Na temat grobu Tutanchamona powstało wiele publikacji, tak naukowych, jak i szukających taniej sensacji. Grobowiec odnalazł 4 listopada 1922 r. angielski archeolog Howard Carter, pracujący na zlecenie miłośnika archeologii – lorda Carnarvona. Grób mógł być przeznaczony dla jakiegoś dostojnika, np. arcykapłana Eje (Ai) i został zaadaptowany dla króla. Poza schodami wejściowymi opadający korytarz prowadzi do przedsionka i aneksu, a następnie, na prawo, do obniżonej komory grobowej z dodatkową komorą zwaną skarbcem. Te dwie komory mogły być dodane w momencie śmierci władcy. Tylko komora grobowa ma dekorowane ściany. Odkrycie prawie nienaruszonego grobu oraz fachowa jego eksploracja wzbogaciły muzea o unikalne eksponaty, lecz niewiele wniosły do stanu wiedzy o końcu XVIII dynastii.
Znaleziono przeszło 3500 darów grobowych. W komorze grobowej, otwartej oficjalnie 17 lutego 1923 r., znajdowały się cztery złote skrzynie-kaplice z sarkofagiem wewnątrz. Zewnętrzna skrzynia-kaplica nie miała pieczęci, które złamali starożytni rabusie. Przestrzenie pomiędzy kaplicami zajmowały rozmaite przedmioty. Demontaż kaplic, otwarcie sarkofagu i trumien oraz klasyfikacja zabytków zajęły prawie osiem miesięcy, ponieważ wszystkie przedmioty w wielkim nieładzie leżały wzdłuż ściany północnej. W jednej ze skrzyń były dwie miniaturowe trumny antropoidalne zawierające zmumifikowane płody córek królewskich. Znaleziono też miniaturową trumnę z inskrypcją z imieniem królowej Teje. Wewnątrz niej znajdował się pukiel włosów należący prawdopodobnie do babki
Tutanchamona. Ciekawym przedmiotem był nóż z ostrzem z żelaza (rzadkość w epoce brązu) o bogato inkrustowanej złotem rękojeści i pochwie.
Malowidła w grobowcu chronią tafle ze szkła. Do grobowca wiodą drzwi, które odkrył Carter. W dół prowadzi korytarz. Ponownie opieczętowanie drzwi świadczyło o naruszeniu przez złodziei spokoju grobowca. Po wejściu do przedsionka kończy się droga dostępna dla turystów. Dalej znajduje się komora grobowa, gdzie w kwarcytowym sarkofagu i pierwszej (drewnianej) trumnie spoczywa mumia młodego króla. Kolorowe malowidła ukazują orszak pogrzebowy Tutanchamona z trumną na płozach, po drugiej strojnie Eje odprawia ceremonię otwarcia ust. Tutanchamon ukazany jest tu jako Ozyrys. Imiona Tutanchamona i Eje umieszczono nad ich głowami w kartuszach królewskich, co dowodzi, że Eje został następcą władcy. Dalej Tutanchamon w szacie śmiertelnego króla witany przez Nut wchodzi do świata bogów. Po lewej król w nakryciu głowy zwanym nemes, idący przed swoim ka (z rękami i ptakiem na głowie), zostaje powitany w Zaświatach przez Ozyrysa, z którym się utożsami. Najdalej po lewej, na ścianie zachodniej, święta barka Re z bogiem Chepri adorowana jest przez pawiany (fragment Księgi Amduat). Po prawej widać niewyraźne malowidła na ścianie południowej, gdzie król w chuście chat w towarzystwie Hathor – Pani Zachodu, Anubisa i Izydy wkracza do krainy bogów Część malowidła zniszczono podczas wynoszenia złotych kaplic.
W dalszych salach bocznych, przylegających do przedsionka i niedostępnych dla zwiedzających, znajdowała się większość darów grobowych faraona.