Kair – Bramy Północne i okolice
Na północ od Chan al-Chalili i meczetu al-Husajna ciągnie się fascynująca, pełna zabytków dzielnica. To centrum fatymidzkiego Kairu, które na piechotę można przebyć w godzinę tam i z powrotem.
Najlepiej skoncentrować się na trzech kompleksach: Qalawuna-an-Nasira-Barquqa, meczecie al-Hakima i Bajn al-Qasrajn.
Za kramami złotników pojawiają się stoiska sprzedawców garnków, misek i kotłów: to Suq an-Nahasin – Suk Kotlarzy. Za Fatymidów była to szeroka ulica, którą paradowały wojska „między dwoma pałacami” (tyle znaczy nazwa arterii). Pałaców już nie ma, ale ulica i nazwa pozostały. Po prawej stronie bazaru stoi skromna medresa i mauzoleum sułtana al-Salih Najm al-Din Ajjuba, ostatniego władcy z rodu Ajjubidów (1242-1250), który pierwszy utworzył mameluckie oddziały. Mamelukowie przejęli władzę, w czym wzięła również udział ambitna wdowa po sułtanie, Shagar ad-Durr, zmuszona do poślubienia mameluka Ajbaqa. Medresę Ajjuba wzniesiono między 1242 a 1244 r.
Była pierwszą uczelnią łączącą cztery ryty islamu sunnickiego i stała się prototypem późniejszych mameluckich zespołów sakralnych.
Po drugiej stronie ulicy wyrasta kompleks wzniesiony w 1284 r. (inne źródła 1279) przez sułtana al-Mansura Qalawuna, niezmordowanego pogromcę krzyżowców, zmarłego w czasie ataku na ufortyfikowaną Akrę w wieku 79 lat (1290). Przy budowli pracowało ponoć 300 pojmanych krzyżowców, którzy ukończyli pracę w 13 miesięcy (strażnicy zmuszali do pracy nawet zwykłych przechodniów, aż szajchowie ogłosili, że modlitwa w takim meczecie jest grzechem). Do wnętrza wchodzi się przez drzwi z brązu. Medresę (po lewej) oddziela od mauzoleum długi, ciemny korytarz. Wnętrze należy do najwspanialszych w Kairze: jest inspirowane jerozolimskim meczetem Kopuła na Skale. Ozdabiają je mozaiki geometryczne i kwiatowe z wplecionym w nie imieniem Mahometa. Na końcu kompleksu wyrasta maristan (szpital), dziś znana klinika okulistyczna.
Bardziej na północ do zespołu przylega nieco skromniejsza medresa i mauzoleum sułtana an-Nasira Muhammada, syna Qalawuna, władającego Egiptem między 1293 a 1340 r. Za jego rządów Egipt mamelucki osiągnął szczyt potęgi.
Kompleks zbudowany w latach 1295-1304 jest pierwszą medresą na planie krzyża w stolicy. Portal został zrabowany (1291) z XIII-wiecznego kościoła krzyżowców św. Jana z Akki i jest to chyba najlepszy na świecie przykład tego typu sztuki. Cztery liwany (rodzaj monumentalnej wnęki) oznaczają cztery szkoły sunnickiego prawa.
Okres mamelucki to nie tylko architektura sakralna, ale też architektura świecka – domy i pałace. Jednym z przykładów jest pałac Uthmana Katkhudy (szari‘ Bayn el-Qasrayn 9; ok. 1350 r.). Od wejścia idzie się do wysokiego, wąskiego salonu (qaa) ze ścianami pokrytymi drewnianą boazerią, z fontanną pośrodku.
Qasr Bashtak należy do ważnych punktów na trasie turystycznej gdyż mieści się tu Muzeum Historii Kairu. Pałac wzniósł emir Bashtak w 1334 r. Jego dwupiętrową fasadę ozdabiają maszrabije zakrywające okna. Wejście wiedzie na dziedziniec, skąd wchodzi się do salonu z posadzką pokrytą marmurem.
Niedaleko kompleksu Qalawuna stoi sabil-kuttab Abd ar-Rahmana Katkhudy zbudowany w 1774 r., zachwycający dekoracjami i kształtem. Budynek, ufundowany przez XVIII-wiecznego emira w ramach zadośćuczynienia za hulaszczy tryb życia, stanowi przykład budowli w niegdyś bardzo popularnym w Kairze stylu osmańskim. Studnia, z której mogli czerpać wodę wszyscy mieszkańcy, była tak samo ważna jak szkoła dla uboższych kairczyków.
Idąc dalej ulicą, dociera się do niedawno odrestaurowanego meczetu Al-Akmara („szarego”, poetycko zwanego „zalany światłem księżyca”; codz. 7.30-21.00), ufundowanego przez Maamuna al-Bataihiego w czasach kalifa al-Munastira, w okresie politycznego i duchowego kryzysu władzy fatymidzkiej (1121-1125). Usytuowany w centrum miasta, przy głównej arterii, był hypostylową budowlą z kwadratowym dziedzińcem. To pierwszy z meczetów w mieście, którego fasada stoi na wprost qibli, gdyż została dopasowana do biegu ulicy.
Przy szari‘ Darb al-Asfar zwraca uwagę piękna rezydencja Bajt (Beit) as-Suhaymi, prawdopodobnie najwspanialszy przykład osmańskiego domu w parterze (salamlik) były przeznaczone dla mężczyzn, zaś na piętrze znajdował się haramlik dla kobiet i dzieci.
Średniowieczny Kair, jak każde miasto w tamtych czasach, otaczały mury obronne z wieloma bramami, przez które można było się dostać do środka. Dziś pozostał jedynie niewielki odcinek północnej części obwarowań z dwiema bramami (Bab el-Futuh -Brama Podboju, Bab an-Nasr -Brama Zwycięstwa) i jedna brama na południu (Bab Zuwajla). Bramy północne, jedne z najpiękniejszych w Kairze, postawiono w 1087 r., a za czasów Saladyna umocniono.
Przylegają do meczetu al-Hakima. Zbudowali je z kamieni wyłamanych z licówki piramid trzej bracia-architekci sprowadzeni z Syrii. Typowe dla fatymidzkich fortyfikacji prostokątne wieże z występami (Bab an-Nasr) mają centralne przedsionki przykryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Bab al-Futuh to dwie półokrągłe baszty typu rzymskiego, połączone ze sobą przejściem z krenelażem ponad sklepioną bramą. W kazamatach bramy trzymano kiedyś więźniów. Można zwiedzać wnętrza i przejść się po koronie murów. Droga prowadzi schodami wewnątrz meczetu al-Hakima i przez dach budowli.
W sklepionym korytarzu w murach mogli jeździć konno strażnicy.
Na cmentarzu Bab an-Nasr na północ murów jest grób szwajcarskiego podróżnika, orientalisty i pisarza Johanna Ludwiga Burckhardta (1784-1817), odkrywcy świątyń Abu Simbel.
Wracając na południe od Bab an-Nasr, przechodzi się koło wikali Qaytbeya (XV w.), masywnego karawanseraju. Dalej, przy szari‘ Gamaliya (dawny szlak wielbłądów) stoi klasztor (khanąah) al-Muzaffar Baybarsa al-Jashankira (Baybars II, zwany „Smakoszem”; Baybars al-Gashankir; codz. 11.00-21.00; napiwek) z pękatą kopułą i minaretem nie najwyższej próby oraz z surowym dziedzińcem. To najstarszy klasztor sufich w Kairze, założony w 1310 r.
We wnętrzu jest grobowiec Baybarsa II.